Geldproblemen houden we in Nederland vaak voor onszelf. Hierdoor kunnen schulden zich opstapelen. Erover praten, in het eigen netwerk en met hulpverlening, kan echter een eerste stap zijn naar een oplossing. Met de landelijke campagne: ‘Kom uit je Schuld’ wil het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid het heersende taboe op geldproblemen en schulden doorbreken. Door inwoners actief te benaderen en hun vertrouwen te winnen, kunnen gemeenten beter rekening houden met de schaamte die hun inwoners ervaren voor hun problemen. Maar ook verhalen van ervaringsdeskundigen die, door te spreken over hun probleem, uit de schulden zijn gekomen, kunnen daar een waardevolle bijdrage aan leveren.
Dat taboe en schaamte rondom armoede en schulden het moeilijker maken om actie te ondernemen, liet ook gedragswetenschapper Arnoud Plantinga zien. Hij deed onderzoek naar de relatie tussen armoede en de emotie van schaamte. “Armoede heeft invloed op hoe je je voelt en op je emoties”, vertelt Plantinga. “Het veroorzaakt stress, schaamte en minder vertrouwen. Minder vertrouwen in jezelf, maar ook in de overheid. Deze gevoelens hebben weer invloed op je gedrag en de beslissingen die je neemt. Met als gevolg een verdere verslechtering van de financiële situatie. Iemand komt zo in een vicieuze cirkel terecht van armoede, schulden, schaamte en nog meer armoede en schulden, die vervolgens de schaamte verder versterken.”
Ook uit projecten met kinderen blijkt de noodzaak van het doorbreken van schaamte. Zo leggen kinderraden uit de pilot van Missing Chapter Foundation haarfijn uit dat armoede niet alleen gaat om een gebrek aan spullen. Volgens hen gaat het ook om erbij horen en het gevoel hebben dat je ertoe doet. “Het praten over armoede zorgt ervoor dat je je kwetsbaar op moet stellen. Je loopt dan het risico te worden uitgesloten. Tegelijkertijd is het ook noodzakelijk om over je problemen te praten om de juiste hulp te krijgen. Als je weet dat je niet de enige bent en mensen je willen helpen, dan ga je er wel sneller over praten. Dus er moet meer aandacht voor komen. Op school, in de media en binnen de gemeente.
Actieve benadering en vertrouwen
Voor een effectieve aanpak van schulden wordt meer en meer gekeken naar kennis en inzichten over gedrag. Veel gemeenten houden in hun beleid ook al rekening met de mogelijke schaamte die hun inwoners kunnen ervaren. Zij zetten bijvoorbeeld in op preventie en vroegsignalering. In de VroegEropaf aanpak doen schuldeisers (bijvoorbeeld een woningcorporatie of een zorgverzekeraar) een melding van twee maanden achterstand. Op basis van dat signaal zoekt de hulpverlener contact, telefonisch of aan de deur. Als er een huisbezoek plaatsvindt, dan gaan een schuldhulpverlener en een maatschappelijk werker samen op pad en proberen zij betalingsregelingen te treffen of te hervatten en ontstane problemen aan te pakken.
Bij die actieve benadering moet er ook ruimte zijn voor het opbouwen van een persoonlijke band met inwoners. Die band zorgt ervoor dat er vertrouwen ontstaat. De Missing Chapter Foundation merkt dit ook in hun pilot: “je vertelt pas over je problemen als je iemand tegenover je hebt die je kunt vertrouwen. En veel mensen vertrouwen instanties van wie ze bijvoorbeeld een brief krijgen niet zomaar.” Uit interviews van Platform31, met inwoners die uit de schulden zijn gekomen, blijkt ook dat outreachend werken van professionals, oprechte interesse en het winnen van vertrouwen helpt bij het overwinnen van de schaamte bij schuldenproblematiek. De persoonlijke ondersteuning en betrokkenheid van professionals is een belangrijke factor. Het is belangrijk dat de professional de inwoner ziet als mens en niet als een pakket problemen, zoals een bewoner het omschreef. Je kunt als gemeente ook de mogelijkheid bieden anoniem aan te kunnen aankloppen voor hulp, zodat de eerste stap laagdrempelig wordt. Het jongerenparticipatieproject Speaking Minds gaf aan dat een chatfunctie, een hulplijn via Whats-App en off- en online jongerenambassadeurs daar ook bij kunnen helpen.
Ervaringsdeskundigen
Als gemeente kun je dus rekening houden met de schaamte die inwoners ervaren door mensen actief te benaderen, toegankelijk te zijn en hun vertrouwen te winnen. Het helpt bij het verlagen van de drempel, zodat mensen gaan praten over hun financiële problemen en hulp zoeken. Ook verhalen van ervaringsdeskundigen kunnen hieraan bijdragen. Mensen nemen over het algemeen eerder iets aan van een ervaringsdeskundige of als ze zich herkennen in de betreffende personen.
In projecten zoals Quiet (magazine en communities) en de Club Geldzorg van Zorgvrijstaat laten mensen met geldzorgen aan anderen zien dat zij “niet de enige te zijn in die situatie”.
Ook bij de aanpak Mobility Mentoring® is de inzet van ervaringsdeskundigen cruciaal in het doorbreken van de schaamte en vicieuze armoedecirkel. “Het zichtbaar maken van wat bewoners hebben bereikt, aan anderen in een soortgelijke situatie, spreekt meer aan dan alleen het verhaal van de professional”, aldus de Amerikaanse social work organisatie EMPath naar aanleiding van hun ervaringen met Mobility Mentoring® in de Verenigde Staten. In posters en verhalen laten deelnemers daar zien wat zij hebben bereikt door begeleiding te zoeken bij onder meer het aanpakken van schulden. Zij hebben hiervoor zelfs een Voices advocacy council. Mensen die dankzij Mobility Mentoring® uit de armoede zijn gekomen treden op als ambassadeurs om anderen te helpen bij het doorbreken van de schaamte. Ze moedigen ook anderen aan hun verhaal te vertellen om op hun beurt weer anderen te helpen. “Vertel je verhaal en deel je ervaringen. Alleen dan verandert er iets en zorg je ervoor dat anderen beter geholpen worden”, aldus ambassadeur Meshelle tijdens de internationale Mobility Mentoring® netwerkdag in Boston.
“De eerste stap naar hulp- of dienstverlening bleek voor iedereen heel lastig”, vertelt voormalig projectleider van Platform31 Anne-Marie Rijssenbeek naar aanleiding van haar gesprekken vorig jaar met bewoners over het delen van hun verhalen. “Er is inderdaad veel schaamte en een hoge ervaren drempel om financiële problemen met iemand te bespreken. Maar achteraf raadden ze allemaal aan het wel te doen, iemand in vertrouwen te nemen en erover te praten. En iedereen had wel eerder hulp willen hebben. Ook bleek dat de meeste mensen na afloop van hun traject ook graag zelf iets willen betekenen voor anderen die in een moeilijke of gelijke situatie zitten. Ze weten dan hoe belangrijk het is om je verhaal kwijt te kunnen en gehoord te worden. Het delen van succesverhalen lijkt dan een mooie optie. Maar blijf wel altijd rekening houden met de inwoner zelf en wat het met ze doet.”
Kom uit je Schuld
Uit al deze voorbeelden blijkt hoe noodzakelijk het doorbreken van schaamte is. De landelijke campagne is daarin belangrijk, maar uit alle voorbeelden blijkt ook de koppelingen met het lokale speelveld belangrijk zijn: daar vindt het gesprek uiteindelijk plaats. Het besef dat kennis van gedrag, bijvoorbeeld door gevoelens van schaamte, van belang is om effectief beleid en interventies te kunnen ontwikkelen, is ook op lokaal niveau sterk toegenomen. Desondanks zien we dat, juist ook in het sociaal domein, de beschikbare kennis over gedrag niet altijd wordt vertaald naar handvatten voor de praktijk. Ook hier wil Platform31, in samenwerking met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, verandering in brengen door gedragsbewust beleid in het sociaal domein te stimuleren.
– Lees hier meer over de landelijke campagne: ‘Kom uit je Schuld’
– Lees hier meer over het stimuleren van gedragsbewust beleid in het sociaal domein
Tips voor inzet ervaringsdeskundigen
Platform31 interviewde, in samenwerking met de Hogeschool Utrecht, een aantal bewoners om in Nederland succesverhalen in beeld te brengen om anderen te inspireren. Een aantal aandachtspunten:
- Anonimiteit: Bespreek met de ervaringsdeskundige wat de consequenties kunnen zijn van het uit handen geven van hun persoonlijke verhaal. Bewaken van de anonimiteit kan dan een belangrijke trigger voor mensen om hun verhaal toch te vertellen.
- Ambassadeurs: net als in de Verenigde Staten kun je ook hier mensen die heel tevreden waren over de hulp die ze kregen van het wijkteam, als ambassadeur aanwijzen als ambassadeur. Dit werkt bijvoorbeeld goed in Almere Poort in het project Meet the Parents.
- Besluitvorming: houd ook in besluitvorming meer rekening met peer-to-peer of ervaringsdeskundigheid. Bij peer-to-peer zijn belangrijke elementen erkenning, herkenning, informatie en steun.
- Communicatie: informeer mensen vooraf goed over wanneer en op welke wijze hun quote of verhaal in het openbaar verschijnt. Maak daarom vooraf een communicatie-aanpak en laat zien welke mogelijkheden er zijn. Verhalen worden versterkt door het gebruik van persoonlijk beeld. Maar als mensen graag anoniem willen blijven kun je ook kiezen voor foto’s uit een beeldbank, abstracte beelden of illustraties.
Lees hier het hele artikel ‘De kracht van succesverhalen’