Steeds vaker wordt de link gelegd tussen gezondheidsachterstanden en armoede en schulden. Ook steeds meer organisaties in het sociaal domein kiezen voor preventie, integrale ondersteuning en het verbinden van vaak financiële stress en gezondheidsproblemen. Platform31 geeft tijdens het Mobility Mentoring® congres in Utrecht aan waarom dat werkt, FNO Zorg voor kansen vertelt over hun programma ‘Gezonde Toekomst Dichterbij’ en de mensen achter De Geweldige Wijk uit Meppel vertellen over hun ervaringen.
“Waarom zou je stress op wijkniveau aanpakken?”, vraagt Jochem Heemskerk van Platform31. “Of liever: waarom niet? Er zit een enorme winst in het verbinden van gezondheidsproblemen aan armoede en schulden. Bepaalde gebieden hebben een grote concentratie van problemen en er is heel veel te winnen als je je op die wijk focust.” Heemskerk baseert zijn uitspraken op onderzoek van de Universiteit Leiden. De onderzoekers ondervroegen onder andere mensen uit de Haagse Schilderswijk en in de Utrechtse Rivierenbuurt. Wat blijkt? Deze bewoners, met een lage sociaal-economische status (SES) zetten stress met stip op de eerste plaats als het om gezondheidsproblemen gaat. Verder in hun top 3: voeding en beweging. “Die stress kan financieel of psychosociaal zijn”, zegt Heemskerk. “Mensen maken zich bijvoorbeeld zorgen om schulden en omdat ze bijvoorbeeld weinig kansen op de arbeidsmarkt hebben. Een stress-sensitieve brede wijkaanpak werkt voor hen omdat je meerdere domeinen verbindt om die stress zoveel mogelijk te verminderen.” En de gemeente heeft een goede uitgangspositie, want heeft taken op het gebied van gezondheid, armoede en schuldhulpverlening, maatschappelijke ondersteuning en participatie.
Vorig jaar liep Platform31 samen op met zes innovatieve aanpakken om schulden en armoede te verbinden. en deelde de lessen. “Hoe kun je gezondheid, schulden en armoede verbinden in de praktijk? En hoe kun je preventieve integrale aanpakken versnellen? In het Inspiratie- en werkboek staan de succesfactoren van zes innovatieve aanpakken die de thema’s slim en integraal verbinden.” FNO Zorg voor Kansen vertelde tijdens het congres waarom zij dit soort integrale aanpakken stimuleren. De mensen achter de Geweldige Wijk in Meppel gaven een inkijkje in hoe zo’n innovatief project er uit kan zien.
Grensoverschrijdende aanpakken
Het doel van FNO Zorg voor kansen is kwetsbaren in de samenleving helpen. Speciaal voor mensen met een gezondheidsachterstand is de organisatie het programma ‘Gezonde Toekomst Dichterbij’ gestart. “Uit onderzoek blijkt dat mensen met een lage SES eerder sterven en langer een minder goede gezondheid ervaren”, vertelt programmaleider Monique Schrijver. “Hoe kunnen we projecten en kennis genereren om die mensen te helpen? Daar is het programma voor opgericht.”
FNO Zorg voor kansen subsidieert gebiedsgerichte aanpakken, waaronder momenteel 46 integrale projecten, waarbij 35.000 gezinnen betrokken zijn. “De aanvliegroute is niet direct het verbeteren van gezondheid, maar een aanpak gericht op andere factoren om vervolgens roken, overgewicht, overmatig alcoholgebruik te verminderen en het verbeteren van de zelf ervaren gezondheid”, vertelt Schrijver. “Een voorbeeld is een project waar eerst een cursus stressreductie aangeboden en daarna een cursus stoppen met roken.”
Of projecten die zich richten op het tegengaan van eenzaamheid door beweging en netwerken in de wijk te stimuleren. Als voorbeelden noemt Schrijver het project Supporter van elkaar van FC Twente, en Meet the Parents in Almere Poort.
Tunnelvisie door schaarste
Eén van de projecten die FNO Zorg voor kansen ook subsidieert, is De Geweldige Wijk in Meppel. Dit project wil de (gezondheids)effecten van langdurige armoede verminderen, door te werken aan armoedeverlichting en een betere mentale fitheid en veerkracht, en door de kansen voor sociale inclusie te vergroten. Centraal in de eerste fase van de aanpak staat de app Geweldig Bedankt, waarin mensen, bedrijven en organisaties in de wijk helpen bij het oplossen van kleine problemen van mensen die in armoede verkeren. Bijvoorbeeld door spullen te geven of lenen of door te helpen bij klusjes of afspraken maken. Daarvoor moet iemand zelf een oproep doen. De vraag staat centraal. Een buurtteammedewerker legt uit wat stress met je doet, helpt hen met het prioriteren van kleine en grote problemen en helpt de gebruikers op weg met de app. In de app wordt alle aanbod dat lokaal beschikbaar is verbonden en beter (laagdrempeliger) ontsloten, in reactie op de vraag.
De Geweldige Wijk is een initiatief van de GeluksBV en het Lectoraat de Gezonde stad van Hogeschool Windesheim. “Armoede wordt van generatie op generatie overgedragen. Kinderen die opgroeien in stressvolle situaties zijn als volwassene meer vatbaar voor stress en armoede, waardoor ze ook anders reageren. Zo wordt het sociaal overgedragen en worden de hersenen ook gevormd”, zegt Joop ten Dam, lector De Gezonde Stad bij Windesheim. “Schaarste zorgt ook voor tunnelvisie, zodat mensen anders reageren en andere, onlogische of ongezonde keuzes maken. Door te werken aan armoedeverlichting en stress kun je dus ook werken aan gezondheid.”
Afvallen zonder bewuste keuze
Carin Cuijpers van GeluksBV bedacht het idee De Geweldige Wijk naar aanleiding van het boek Schaarste van Sendhil Mullainathan, over het gebrek aan tijd en geld. “Dat boek bracht ons het inzicht dat we altijd aan de verkeerde knoppen zaten te draaien. Mensen die te zwaar zijn of bijvoorbeeld roken, maken andere keuzes vanuit een soort onvermogen. Vaak komt dat doordat zij andere, dagelijkse zorgen aan hun hoofd hebben. Tegelijkertijd is er overvloed; er is genoeg het ligt alleen vaak op de verkeerde plek om van nut te wezen. Van een oude fiets tot bepaalde kennis en vaardigheden die je ook beschikbaar kunt stellen aan mensen die het nodig hebben, zodat zij hun hoofd kunnen legen. Om de dagelijkse stress van mensen te verminderen willen we vraag en aanbod bij elkaar brengen via de app. Dat is de basis voor De Geweldige Wijk. Wat doe je als je wasmachine kapot is en je geen geld hebt voor een reparatie? Of als je zoon naar de middelbare school gaat, maar je hebt geen geld voor een fiets of een winterjas? Dan vraag je iemand in de wijk via de app om hulp.”
Eén van de deelnemers aan het programma is Fonger. “Ik was succesvol ondernemer, maar toen kwam de crisis en werden alle externen eruit gegooid. Tegelijkertijd ging mijn gezondheid en daarmee mijn spankracht achteruit. In vier maanden tijd lukte het niet meer de hypotheek te betalen. Ik raakte mijn huis kwijt, mijn kinderen en moest een openhartoperatie ondergaan. Het was een perfect storm. Als je die welvaart verliest, is dat enorm stressvol. Je moet van 30 tot 40 euro in de week rondkomen door de schuldsanering. Je kunt dus geen nieuwe kleren of schoenen kopen, maar bent alleen maar bezig met wanneer de nieuwe huurtoeslag binnenkomt. Gaat de wasmachine kapot? Dan bedenk je niet meteen dat je bijzondere bijstand kunt aanvragen. Daar komt bij dat het veel regelwerk kost en dat de schaamte groot is. Op dat soort momenten voelt het dan logischer om toch een pakje shag te kopen.”
Inmiddels gaat het met Fonger door zijn betrokkenheid bij De Geweldige Wijk een stuk beter. “Ik ben bijna tien kilo kwijt omdat ik nu focus op iets anders. Tot mijn eigen verbazing ook, want het was geen bewust besluit. Inmiddels heeft mijn vrijwilligerswerk bij Welzijn Mensenwerk een baan opgeleverd. Daarnaast mag ik in de projectgroep bijdragen aan De Geweldige Wijk. Dus het gaat best lekker!” Het succes van het De Geweldige Wijk komt volgens Cuijpers vooral door de zorgvuldige inbedding in de lokale structuren. “En met een lokale drager en een regionaal maatwerkplan, kan het dus ook bij andere gemeenten worden ingevoerd.”
Bekijk de presentatie, rapporten en filmpjes
- Presentatie: Aanpak van stress op wijkniveau: Verbinden armoede en gezondheid – Lydia Sterrenberg & Jochem Heemskerk (Platform31), Monique Schrijver (FNO) en Carin Cuijpers (Geluk BV) (pdf, 3,1 MB)
- Inspiratie- en werkboek armoede, schulden en gezondheid – Annette Duivenvoorden, Lydia Sterrenberg en Jochem Heemskerk (Platform31)
- Armoede, stress & gezondheid – Lectoraat De Gezonde Stad, hogeschool Windesheim, Zwolle (pdf, 341 KB)
- Gezonde Toekomst Dichterbij – FNO Zorg voor Kansen
- Welkom in de Geweldige Wijk – GeluksBV